بارها شنیده ایم که تحلیلگران بازارهای جهانی و داخلی، از شاخص بازار سهام به عنوان دماسنج اقتصاد نام می برند. به عبارت بهتر با توجه به اینکه سهام بسیاری از شرکت ها در بورس های سهام معامله می شود و برآیند تحولات صنایع مختلف در شاخص کل نمایان می شود، این متغییر را به عنوان دماسنج اقتصاد می دانند. 
 
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بازار سرمایه (سنا)، اما رفته رفته تحلیلگران کشورهای در حال توسعه با الگوبرداری از کشورهای توسعه یافته علاوه بر توجه به بازارهای سهام، تمرکز خود را به سمت بورس های کالایی به عنوان عاملی مهم در رشد و توسعه تجارت معطوف کرده اند.  

در حال حاضر بورس های کالایی بزرگ و معتبر دنیا به عنوان یکی از مولفه های اصلی در توسعه تجارت کشورهای مختلف به شمار می روند و حتی برخی از کارشناسان ارشد مسائل اقتصادی، ظهور بورس های کالایی را به عنوان انقلابی در تجارت و مبادلات سنتی عنوان می کنند. در این بین کشورهای آفریقایی از سال ها پیش در پی راه اندازی بورس های کالایی بوده اند اما به دلیل نبود زیرساخت های لازم، تاکنون نتواسنته اند به نتایج دلخواه خود دست یابند.

در همین رابطه دکتر فرانسیس امبرو از بانک صادرات - واردات آفریقا معتقد است که یک بورس کالای کارآمد در آفریقا، در رشد و توسعة صادرات کالاهای آفریقایی نقش مهمی ایفا می‌کند.

آفریقا در زمینة تولید و صادرات طیف گسترده‌ای از کالاهای کشاورزی از قبیل کاکائو، قهوه، چای، پنبه و مواد خام از جمله طلا، مس، الماس، منگنز، پلاتین، کروم و کبالت پیشینه‌ای طولانی دارد. بخش کالاهای اساسی (متشکل از محصولات کشاورزی و معدنی) در اقتصاد بسیاری از کشورهای آفریقایی نقش مهمی ایفا می‌کند و بیش از 50 درصد کل درآمدهای صادراتی کشورهایی را تشکیل می‌دهد که تولید و صادرات کالا منبع اصلی درآمدهای صادراتی و محرک اصلی افزایش رشد اقتصادی، اشتغالزایی و فقرزدایی در آنهاست.

در عرصه تجارت بین الملل، کشورهای آفریقایی به‌عنوان یک گروه، نقش مهمی در تأمین جهانی کالاها ایفا می‌کنند. سوابق موجود نشان می‌دهد که آفریقا در ذخایر اثبات‌ شده تعدادی از کالاهای معدنی اصلی، سهم چشمگیری دارد و این بدان معناست که این قاره در آینده نزدیک، همچنان در تجارت جهانی کالاها نقش مهمی ایفا خواهد کرد. این مواد معدنی شامل کروم، کبالت، منگنز، فسفات و پلاتین است که سهم کشورهای آفریقایی از تولید جهانی آن بیش از 60 درصد (و در برخی موارد حدود 90 درصد) است.

با وجود اهمیت اقتصادی آشکار تولید و معامله کالا در تراز خارجی بسیاری از اقتصادهای کالا‌محور آفریقایی و اهمیت آفریقا در تجارت جهانی کالا، در حال حاضر برای تسهیل معاملة آسان کالاها توسط تولیدکنندگان و صادرکنندگان آفریقایی، سامانه معاملاتی ملی و یا آفریقایی معتبری وجود ندارد. فقدان یک بستر معاملاتی آفریقایی، مدیریت ریسک معاملات کالا را نیز دشوار می‌سازد و درآمدهای دیگر از قبیل درآمدهای ناشی از واسطه گری را در صورت انجام معامله از طریق بورس کالای مستقر در آفریقا را هم کاهش می‌دهد.

سوابق نشان می‌دهد که به استثنای بورس معاملات آتی آفریقای جنوبی (سافکس) که در ژوهانسبورگ مستقر است، تاکنون هیچ بورس کالای آفریقایی دیگری تأسیس نشده است که بتواند ثابت کند از توانایی تسهیل معاملات کالاهای صادراتی فوق‌الذکر، به گونه‌ای که سود بیشتری را نصیب اقتصادهای کالا‌محور کشورهای آفریقایی نماید، برخوردار است . فقدان بورس های ملی و یا آفریقایی نیرومند کالا در این قاره، موجب شده است که تولیدکنندگان کشورهای آفریقایی با مشکل شناسایی خریداران معتبر محصولات خود روبه‌رو باشند و از ابزارهای مدیریت ریسکهای معاملات کالا (از قبیل تسهیلات انبارداری، تسهیلات اعتباری و پوشش ریسک) و راهکارهای مناسب کشف قیمت بی بهره باشند.

در واکنش به این شرایط، بسیاری از کشورهای در حال توسعة آمریکای لاتین و آسیا در طول دهة 1990 به منظور تثبیت و حفظ تولید و معاملات کالاهای کشاورزی، فلزات و محصولات بخش انرژی که با هدف کاهش تأثیرات نامطلوب برنامه‌های تعدیل ساختاری صندوق بین المللی پول و بانک جهانی انجام می گیرد، به تأسیس بورس‌های ملی کالا روی آورده‌اند، اما با وجود نیاز شدید به یافتن راه حل هایی برای ریسک‌ها و مشکلات جدید بخش کالا و با وجود اهمیت تولید کالا در آفریقا، تاکنون بستر و زیرساخت معاملاتی نیرومند ملی یا آفریقایی برای معاملات کالاها در این قاره ایجاد نشده است.

رشد و توسعه بخش کالا در آفریقا همچنان با محدودیت‌های متعددی مواجه است، از جمله می‌توان به ضعف زیرساخت‌های فناوری و به تبع آن وابستگی بیش از حد به فنآوری‌ها و تخصص‌های گران قیمت خارجی، همکاری ضعیف میان دولت‌ها و بخش خصوصی، ضعف قانونی و شرایط اقتصاد کلان و عدم دسترسی به امکانات تأمین مالی پروژه‌ها اشاره کرد. برخی ناظران بر این باورند که بسیاری از چالش‌های کنونی بخش کالای آفریقا با ایجاد یک بستر معاملاتی کارآمد در شکل بورس کالاهای آفریقایی قابل حل است.

در کشورهای در حال توسعه، بورس‌ها می‌توانند وظایف مهمی را انجام دهند که به نفع تولیدکنندگان، فرآوری‌کنندگان، معامله گران و مصرف کنندگان کالاهاست. بورس‌های کالا امکانات زیر را فراهم می‌آورند: سیستم‌های معتبر کشف قیمت، افزایش کارایی در زمینه بازاریابی کالاهای معدنی و کشاورزی، ایجاد فرصت‌های تولیدی و بازاریابی جدید برای تولیدکنندگان و کاهش ریسک قیمت (برای تولیدکنندگان و خریداران). این بورس‌ها همچنین به بهبود نقدشوندگی در بازار کمک می‌کنند، ثبات شبکه‌های معاملات محلی را افزایش می‌دهند و اطلاعات بهتری در زمینه قیمت‌های احتمالی آینده در اختیار کشاورزان و معدنکاوان خرده‌ پای محلی قرار می‌دهند.

در نتیجه می‌توان گفت که تأسیس یک بورس کالای کارآمد در آفریقا بدون شک به کاهش هزینه‌های معاملات و بهبود کشف قیمت، شفافیت قیمت و انتقال ریسک کمک می‌کند و بدین ترتیب رشد و توسعة صادرات کالاهای آفریقایی را تسهیل می‌کند و منابع مالی ضروری برای واردات کالاهای اساسی مورد نیاز برای رشد اقتصادهای کالا‌محور کشورهای آفریقایی را فراهم می سازد.