*ولید هلالات – کارگزاری بانک پاسارگاد
صنایع پتروشیمی یکی از زیر شاخههای صنعت شیمیایی محسوب می‌شود که از ترکیب دو واژه پترول و شیمیایی ایجاد شده است. در فرایند تولید صنایع پتروشیمی، تبدیل هیدروکربنهای نفت خام یا گاز طبیعی به فرآورده‌های مختلف و متعدد شیمیایی صورت میگیرد.
فعالیت پتروشیمی در ایران، از سال 1342 و با بهرهبرداری از واحد تولید کود شیمیایی مجتمع پتروشیمی شیراز آغاز شد و متعاقب آن شرکت ملی صنایع پتروشیمی در سال1343 با مالکیت دولت، تحت پوشش شرکت ملی نفت ایران تاسیس شد. طی سالهای1346 الی 1356 چندین واحد پتروشیمی دیگر از جمله رازی، آبادان، خارگ، فارابی و بندرامام احداث شدند.
امروزه محصولات صنعت پتروشیمی بخش غیر قابل حذف از زندگی بشری است تا آنجا که باید گفت دامنه کاربرد فرآورده‌های آن از تولید سوخت موشکهای هدایت شونده و ماهواره‌ها آغاز و تا ماده اولیه برخی داروها گسترده شده است. با توجه به این گستردگی در مصرف، تقسیمبندیهای گوناگونی در سطح جهانی از نظر نوع ماده اولیه و فرآورده پیشنهاد شده و در برخی موارد این تقسیم‌بندی بدون توجه به نوع ماده اولیه یا محصول نهایی، براساس کاربرد آن به تصویر کشیده شده است.
طبقه بندی واحد‌های پتروشیمی بر اساس خوراک مصرفی:
براساس تقسیم‌بندی صورت گرفته توسط پژوهشگاه صنعت نفت، شرکتهای پتروشیمی با توجه به اینکه از حامل‌های هیدروکربوری دریافتی به عنوان سوخت یا خوراک استفاده میکنند، تقسیم‌بندی شدهاند. این تقسیم‌بندی به شرح زیر است:
1 ) حامل‌های هیدروکربوری به عنوان سوخت شامل سوخت مایع و سوخت گاز
2 ) حامل‌های هیدروکربوری به عنوان خوراک شامل فرآورده‌های نفتی، گاز، مایعات و میعانات گازی
فرآورده‌های پتروشیمی را میتوان از چند دیدگاه متفاوت تقسیم‌بندی نمود. برخی از فرآورده‌های پتروشیمی خوراک سایر مجتمعهای پتروشیمی محسوب میشوند. براساس ساختار شیمیایی میتوان گفت شرکتهای پتروشیمی در سه طبقه اصلی جای میگیرند:
1 ) الفین که شامل اتیلن، پروپیلن و بوتادین می‌شود. از اتیلن و پروپیلن به عنوان اصلیترین ماده اولیه برای تولید مواد شیمیایی صنعتی و پلاستیک میتوان نام برد اما بوتادین عمدتا برای ساخت کایوچوی مصنوعی استفاده می‌شود.
2 ) آروماتیک شامل بنزن، تولوین، و زایلنها است. بنزن یک ماده خام برای رنگ و شویندههای مصنوعی است اما از زایلنها برای تولید الیاف مصنوعی و ساخت پلاستیک بهره میبرند.
3 ) گاز طبیعی که با استفاده از مونو اکسید کربن و هیدروژن میتواند آمونیاک و متانول تولید کند که فرآورده پتروشیمی محسوب میشوند. از آمونیاک برای تولید اوره استفاده می‌شود اما متانول به صورت محدود به عنوان سوخت در موتورهایی با سیستم احتراق داخلی و به عنوان حلال، ضدیخ و در تهیه سایر ترکیبات شیمیایی استفاده می‌شود.
با توجه به این نوع تقسیم‌بندی میتوان شرکتهای مورد اشاره در جدول نخست را به صورت زیر به لحاظ فرآورده تولیدی در چهار گروه تقسیم‌بندی نمود:
طبقهبندی دیگری در مورد محصولات پتروشیمی میتوان داشت که براساس منابع اصلی هیدروکربنی است که در ساخت محصولات پتروشیمی استفاده میشوند:
1 ) محصولاتی که از فرآوری گاز طبیعی به دست میآیند شامل متان، اتان، پروپان و بوتان.
2 ) محصولاتی که از پالایش نفت به دست میآیند که عمدتا شامل نفتا می‌شود.
3 ) محصولاتی که با ریفرمت در پالایشگاههای نفت به دست میآید که شامل بنزن، تولوئن و زایلنها می‌شود.
4 ) گاز به دست آمده از پالایشگاههای نفت.
براساس این نوع تقسیم‌بندی، شرکتهای مورد بررسی قابلیت تقسیم‌بندی به شکل زیر را دارند:
با توجه به مباحثی که در جداول فوق مطرح شد، مشاهده می‌شود که شرکتهای فعال در بازار سرمایه عمدتا خوراک گاز مصرف میکنند. فراوانی آنها در بحث نوع فرآورده تولیدی براساس ساختار شیمیایی بسیار نزدیک است اما شرکتهای آروماتیکی بازار سرمایه نسبت به سایرین معدودند و اکثر این شرکتها فراورده ای را تولید میکنند که از فرآوری گاز طبیعی ایجاد شده است.
در انتهای بحث، جدول شما چهارم، اطلاعاتی در خصوص وضعیت شرکتهای مورد اشاره در بازار سرمایه را ارایه میکند:
هدف از ارایه این مطلب آشنایی مخاطبان با تقسیمبندیهای مرسوم در صنعت پتروشیمی به لحاظ خوراک و محصولات تولیدی است با این حال کاربردیترین بخش این مطلب آخرین ستون از جدول چهارم است که در آن نسبت مواد اولیه به سود خالص به روش صعودی چیده شده است. با توجه به اینکه فعالان این صنعت و سرمایه گذاران بالقوه نگران یکسانسازی نرخ ارز هستند و کاهش فاصله نرخ ارز مرکز مبادلات و نرخ ارز آزاد، تاثیر منفی بر حاشیه سود شرکتها دارد، میتوان بر طبق این بررسیها انتظار داشت که تاثیر منفی یکسانسازی نرخ ارز در پتروشیمی کرمانشاه کمتر از سایر شرکتها است اما در مورد پتروشیمی فارابی که در انتهای جدول قرار گرفته لزوما نمیتوان گفت یکسانسازی نرخ ارز تاثیر بسیار شدید منفی دارد. در یک فرمول کلی شرکتهایی که نسبت خوراک به سوخت مصرفی آنها کمتر باشد و خوراک مصرفی آنها بیشتر یا تماما گاز طبیعی باشد، کمترین تاثیر منفی را از یکسانسازی نرخ ارز خواهند گرفت که به طور مثال نیمی از گاز مصرفی خراسان به عنوان خوراک مصرفی می‌شود و همچنین کل خوراک مصرفی آن گازی است در حالی که پتروشیمی اراک خوراک مایع مصرف میکند و به دلیل حاشیه سود کمتر نسبت به شرکتهای خوراک گازی، از یکسانسازی نرخ ارز تاثیر منفی بیشتری خواهد گرفت.
