شرکت‌های سهامی به دو دسته سهامی عام و سهامی خاص تقسیم می‌شوند که تنها شرکت های سهامی عام حق ورود به بورس و پذیرش در سازمان بورس و اوراق بهادار را دارند.
به گزارش پایگاه خبری بازار سرمایه(سنا)، پذیرش یک شرکت سهامی عام به بازار سرمایه منوط به وجود برخی الزامات و شرایط است. در گام اول متقاضی باید واجد شرایط عمومی پذیرش سهام باشد و پس از آن با توجه به شرایط خاص پذیرش سهام در هر یک از تابلوها، باید تقاضای پذیرش خود در تابلو اصلی یا فرعی را به بورس ارائه کند.
شرکت بورس از شهریور ۱۳۸۱ با هدف ایجاد تفکیک بین شرکت های نقد شونده و غیر نقد شونده و در نهایت ایجاد نوعی رقابت بین مدیران شرکت ها، تابلوی قیمت ها در بورس تهران را به سه بخش مجزا تفکیک کرد.
بر مبنای این تقسیم بندی بازار اول و دوم در تابلوی اصلی و بازار اول در تابلوی فرعی تعریف شد. نحوه معامله و در کل قوانین داد و ستد در هیچ یک از این تابلوها عملاً تفاوتی با هم ندارد. اما شرایط پذیرش در هر کدام از این بازارها با یکدیگر متفاوت است.
شرایط عمومی پذیرش شرکت‌ها در بورس اوراق بهادار تهران:
۱- ثبت شده نزد سازمان بورس و اوراق بهادار
۲- عدم وجود محدودیت قانونی موثر برای نقل و انتقال یا اعمال حق رای توسط صاحبان آن
۳- وجود سهام با نام و دارای حق رای
شرایط اختصاصی پذیرش شرکت‌های موجود در بازار اول تابلوی اصلی:
۱- وجود حداقل شناوری سهام ۲۰ درصد
۲- دارا بودن حداقل میزان سرمایه ثبت شده شرکت هزار میلیارد ریال
۳- وجود حداقل سه سال سابقه فعالیت پیش از پذیرش
۴- عدم وجود زیان انباشته در ترازنامه
۵- مطلوبیت انتخاب سیستم حسابداری به لحاظ مالی و بهای تمام شده
۶- سودآوری در ۳ دوره مالی متوالی منتهی به زمان پذیرش و دارا بودن چشم اندازی روشن از لحاظ سود آوری
۷- حداقل نسبت حقوق صاحبان سهام به کل داراییها ۳۰درصد
۸- تایید صورت‌های مالی توسط حسابرس معتمد سازمان بورس و اوراق بهادار
۹- عدم وجود محکومیت قطعی کیفری برای اعضای هیئت مدیره و مدیر عامل
۱۰- صورت های مالی دو دوره منتهی به پذیرش، فاقد موارد مردودی یا عدم اظهار نظر توسط حسابرس
۱۱- عدم وجود دعاوی حقوقی دارای اثر با اهمیت بر صورت‌های مالی
شرایط اختصاصی پذیرش شرکت های موجود در بازار اول تابلوی فرعی:
۱- وجود حداقل شناوری سهام ۱۵ درصد
۲- دارابودن حداقل سرمایه ثبت شده شرکت ۵۰۰ میلیارد ریال
۳- وجود حداقل ۳ سال سابقه فعالیت پیش از پذیرش
۴- عدم وجود زیان انباشته در ترازنامه
۵- مطلوبیت انتخاب سیستم حسابداری به لحاظ مالی و بهای تمام شده
۶- سودآوری در دو دوره مالی متوالی منتهی به زمان پذیرش و ارائه چشم اندازی روشن از لحاظ سود آوری
۷- حداقل نسبت حقوق صاحبان سهام به کل داراییها ۲۰ درصد
۸- تایید صورت های مای توسط حسابرس معتمد سازمان بورس و اوراق بهادار
۹- عدم وجود محکومیت قطعی کیفری برای اعضای هیئت مدیره و مدیر عامل
۱۰- صورت های مالی دو دوره منتهی به پذیرش، فاقد موارد مردودی یا عدم اظهار نظر توسط حسابرس
۱۱- عدم وجود دعاوی حقوقی دارای اثر با اهمیت بر صورت‌های مالی
عرضه اولیه سهام
پس از پذیرش یک شرکت تازه وارد به بازار سرمایه، وقت عرضه اولیه می‌رسد. عرضه اولیهه سهام (Initial Public Offerings) که به اختصار با IPO نشان داده می‌شود، عبارتست از اولین فروش سهام توسط یک شرکت خصوصی که طی آن عملاً به یک شرکت عمومی تبدیل می‌شود.
در واقع شرکتی که نزد شرکت بورس و اوراق بهادار مورد پذیرش قرار گرفته است و می‌خواهد سهام خود را بین سهام‌داران خرد تقسیم کند با عرضه اولیه و تعیین قیمت و تعداد محدود اقدام به عرضه سهام می‌کند.
در بازار سرمایه، سهام شرکت‌ها در سه بازار مورد معامله قرار می‌گیرند:
بازار اولیه: بازاری است که در آن، سهام یک شرکت برای بار اول مورد معامله قرار می‌گیرد و شرکت هایی که عرضه اولیه می شوند، معاملاتشان برای اولین بار در این بازار ثبت می شود. از دیگر معاملات این بازار، پذیره نویسی سهام شرکت‌ها است و ازین رو شرکت‌هایی که هنوز در فرآیند ثبت شرکت قرار دارند نیز، گواهی پذیره نویسی خود را در این بازار در دسترس مردم قرار می دهند. در این بازار، سهام با نماد شرکت به همراه عدد ۱ معامله می شود. برای مثال سهام شرکت تامین مواد اولیه داروپخش با نماد دتماد در “دتماد۱” یا شرکت ایران خودرو با نماد خودرو در “خودرو۱” در این بازار مورد معامله قرار می‌گیرد.
بازار ثانویه: بعد از اینکه سهام شرکت ها در بازار اولیه، در دسترس عموم مرد قرار گرفت، معاملات این اوراق در بازار ثانویه پیگیری می‌شود و خریداران و فروشندگان در این بازار به رقابت می پردازند. در این بازار، سهام با نماد شرکت به همراه عدد ۱ معامله می‌شود. برای مثال سهام شرکت پالایش نفت بندرعباس با نماد شبندر “شبندر۱” یا شرکت سایپا با نماد خساپا در “خساپا۱” در این بازار مورد معامله قرار می‌گیرد.
بازار معاملات بلوکی: معامله بلوکی، معاملاتی است که در آن قواعد مربوط به محدودیت حجمی و محدودیت قیمتی رعایت نمی‌شود. سفارشی که برای فروش یا خرید بخش بزرگی از یک نوع اوراق بهادار نظیر سهام یک شرکت ثبت می شود، معامله بلوکی نام دارد. معاملات بلوکی شامل تعداد زیادی از سهام یا اوراق مشارکت است که با یک قیمت تعیین شده بین طرفین خریدار و فروشنده خارج از بازارهای بورس یا فرابورس، برای کاهش تأثیر چنین معامله بزرگی بر قیمت جاری سهام در بازار انجام می‌شود. در ایران بازار مجزایی برای انجام معاملات بلوکی ایجاد شده که به آن بازار معاملات بلوکی گفته می‌شود. عموماً سرمایه گذاران می توانند سهام و حق تقدم قابل معامله بورسی را در شرایطی که حجم آن حداقل 50 برابر محدودیت حجم هر سفارش در بازار عادی و یا ارزش معامله آن معادل 20 میلیارد ریال باشد در بازار معاملات بلوک معامله کنند، معاملات شرکت‌ها در این بازار با نماد به همراه عدد۲ دنبال می‌شود. به طور مثال معاملات بلوکی نماد تامین مواد اولیه داروپخش با نماد دتماد در “دتماد۲” یا شرکت ایران خودرو با نماد خودرو در “خودرو۲” در این بازار معامله می‌شود. لازم به ذکر است در بیشتر اوقات خریداران و فروشندگان بلوک سهام، سرمایه گذاران حقوقی هستند و البته منعی برای حضور اشخاص حقیقی در این معاملات وجود ندارد
بازار معاملات عمده: همانطور که از اسم این بازار بر می آید، در این بازار معاملات عمده سهام شرکت ها صورت می پذیرد. این معاملات که عمدتا بیشتر از ۵ درصد از سهام شرکت‌های کوچک یا بیشتر از ۱ درصد سهام شرکت های بزرگ را شامل می شود، مدتی قبل از انجام معامله توسط شرکت بورس و فرابورس اطلاع رسانی می شود و معاملات در نماد شرکت به همراه عدد ۴ پیگیری می شود. برای مثال معاملات عمده سهام شرکت پالایش نفت بندرعباس با نماد شبندر در “شبندر۴” و سهام شرکت سایپا با نماد خساپا در “خساپا۴” صورت می پذیرد.
با این تفاسیر برای ورود سهام یک شرکت به بورس، اصطلاحاً سهام آن شرکت عرضه اولیه می شود و سهامدار عمده (مالک شرکت) برای ورود شرکتش به بازار سرمایه بین ۵ تا ۱۰ درصد از سهام شرکت را در بازار عرضه می کند و هر سرمایه گذار با کد بورسی خود می تواند برابر با سهمیه های اعلامی، بخشی از سهام شرکت را خریداری کند. به این عملیات اصطلاحاً عرضه اولیه سهام یک شرکت می گویند و سهام شرکت برای اولین بار در بازار سرمایه معامله می‌شود.
روش های عرضه اولیه
عرضه اولیه سهام شرکت ها در سراسر دنیا به روش های مختلفی انجام می شود. در ایران نیز به دو صورت انجام می‌شود: عرضه اولیه به روش حراج و عرضه اولیه به روش بوک بیلدینگ.
عرضه اولیه به روش حراج
در این روش قیمت هر سهم از قبل مشخص نیست و ابتدا رقابت برای کشف قیمت بر روی تابلوی معاملات توسط کارگزاران صورت می گیرد و در بالاترین قیمتی که برای سهام شرکت، سفارش خرید وارد سیستم شد و سهامدار عمده نیز حاضر به انجام معامله بود، معامله انجام می شود و قیمت عرضه اولیه مشخص می شود. پس از این نهاد ناظر با اطلاعیه ای حداکثر سهمیه هر کد (هر سرمایه گذار) و قیمت سهم و زمان ارسال سفارش را اعلام می کند. اکنون با توجه به پیام ناظر بازار و در زمان گفته شده، افراد علاقه مند سفارش خود را ارسال می کنند.
با توجه به حجم بالای تقاضا، خرید سهم بستگی به سرعت عمل بالای معامله گر در ارسال سفارش دارد و ممکن است سهم به تعداد زیادی از سرمایه گذاران نرسد و تنها برخی موفق به خرید سهام شرکت بشوند. به دلیل چالش های موجود این مدل، هم اکنون این روش در بازار سرمایه استفاده نمی شود و در حال حاضر عرضه های اولیه به روش بوک بیلدینگ انجام می شود.
عرضه اولیه به روش بوک بیلدینگ
به روش بوک بیلدینگ ، عرضه اولیه به روش ثبت سفارش نیز گفته می شود.
در عرضه به روش ثبت سفارش اما همه چیز تفاوت دارد. در این روش محدوده قیمت سهام، حداکثر سهمیه هر کد و زمان عرضه از دو روز قبل از عرضه اولیه در سایت شرکت بورس یا شرکت فرابورس طی اطلاعیه ای اعلام می شود و سرمایه گذاران مطابق با رویه اعلام شده در روز عرضه اولیه، اقدام به ارسال سفارش می کنند.
در عرضه اولیه به روش بوک بیلدینگ، تعداد سهامی که هر سرمایه گذار موفق به خرید آن می شود کمتر از روش حراج است چون در این روش بدون توجه به زمان ارسال سفارش، با توجه به تعداد سفارش به سرمایه گذاران سهمیه ای تخصیص داده می‌شود و ازین رو تمامی کسانی که در سقف قیمت مجاز سفارش خرید گذاشته بودند، موفق به خرید سهام می‌شوند.
با توجه به اینکه در روش ثبت سفارش، از یک سو تمامی سفارشات منجر به خرید سهام می شود و از سوی دیگر با توجه به سادگی ارسال سفارش، استقبال بسیار بالایی از آن صورت گرفته است و روز به روز بر تعداد خریداران سهام به روش ثبت سفارش افزوده می شود، سهمیه اختصاص یافته به هر کد معاملاتی رو به کاهش می رود.
اما یک نکته مهم در خرید عرضه اولیه به روش ثبت سفارش این است که برای خرید قطعی سهام، ترجیحاً قیمت سفارش باید در حداکثر دامنه سفارش قرار گیرد.
